Gà móng, còn được gọi với cái tên dân dã là gà chân voi, là một trong những giống gà nội địa quý hiếm nhất Việt Nam, hiện nay chỉ còn được nuôi duy nhất tại xã Tiên Phong, huyện Duy Tiên, tỉnh Hà Nam. Với đặc điểm ngoại hình độc đáo, giá trị dinh dưỡng cao và ý nghĩa văn hóa sâu sắc, giống gà này đã được ghi danh trong Sách Đỏ Việt Nam như một di sản sinh học cần được bảo tồn khẩn cấp.

1. Nguồn gốc và tên gọi của gà móng

1.1 Gà móng là gì?

Gà móng (hay còn gọi là gà chân voi) là một giống gà nội địa của Việt Nam, được đặt tên theo đặc điểm nổi bật của đôi chân cực to, thô, có móng phát triển mạnh, trông giống như chân voi. Tên gọi này bắt nguồn từ chính người dân địa phương – nơi gà được nuôi tập trung tại xã Tiên Phong, huyện Duy Tiên, tỉnh Hà Nam.

1.2 Lịch sử và truyền thuyết

Tương truyền, daga79 cho biết gà móng từng được các vua chúa thời xưa dùng làm lễ vật tiến cống, thậm chí xuất hiện trong mâm cỗ tế lễ linh thiêng vào những dịp trọng đại. Trải qua thời gian, giống gà này dần bị mai một và tuyệt chủng ở nhiều vùng quê Bắc Bộ, chỉ còn một dòng thuần chủng duy nhất được bảo tồn tại xã Tiên Phong.

2. Đặc điểm nhận diện gà móng

2.1 Ngoại hình đặc biệt

• Chân gà cực lớn, có thể to hơn cả chu vi cổ tay người lớn.

• Móng chân phát triển mạnh, có con móng uốn cong như móng heo rừng.

• Thân hình lực lưỡng, cổ to, ngực nở, lông dày màu đỏ sẫm hoặc đen.

• Đầu gà to, mào cờ hoặc mào vua, mắt sáng, mỏ dày và khỏe.

2.2 Khối lượng

• Gà trống trưởng thành: Nặng từ 4,5 – 5,5 kg, có con lên đến 7 kg.

• Gà mái trưởng thành: Dao động từ 3 – 4,5 kg.

2.3 Tính cách

• Gà móng thường chậm chạp, ít bay nhảy do chân quá nặng.

• Khả năng tự vệ kém nhưng lại rất hiền lành và dễ nuôi.

3. Giá trị dinh dưỡng và kinh tế của gà móng

3.1 Thịt gà móng: ngon, chắc và giàu dinh dưỡng

• Thịt chắc, dai nhưng không khô, ngọt và đậm đà.

• Da gà dày, khi chế biến vàng óng, giòn sần sật, rất được ưa chuộng.

• Hàm lượng protein cao, chất béo thấp, giàu vitamin B, sắt, kẽm.

3.2 Giá trị kinh tế cao

• Gà móng thương phẩm có giá từ 300.000 – 500.000 VNĐ/kg tùy loại.

• Một con gà trống giống thuần chuẩn có thể bán từ 2 – 5 triệu đồng.

• Với thị trường ưa chuộng đặc sản, gà móng được săn lùng vào dịp Tết và cúng giỗ lớn.

4. Thực trạng nuôi và bảo tồn gà móng ở Tiên Phong, Hà Nam

4.1 Quy mô nuôi hạn chế

Hiện tại, gà móng chỉ được nuôi ở vài hộ gia đình tâm huyết tại xã Tiên Phong, với quy mô nhỏ, chủ yếu phục vụ mục đích bảo tồn gen và nhân giống.

4.2 Những khó khăn trong bảo tồn

• Tỷ lệ sinh sản thấp, do gà chậm lớn, khó phối giống tự nhiên.

• Dễ mắc bệnh nếu không nuôi đúng kỹ thuật.

• Chi phí chăm sóc cao, thức ăn phải chọn lọc kỹ, không nuôi công nghiệp.

4.3 Nỗ lực bảo tồn

• Năm 2012, gà móng chính thức được đưa vào Danh mục giống vật nuôi quý hiếm cần bảo tồn theo quyết định của Bộ NN&PTNT.

• Các cơ quan nghiên cứu nông nghiệp đã hỗ trợ kỹ thuật nhân giống, bảo tồn nguồn gen, đồng thời định hướng phát triển thương hiệu đặc sản Tiên Phong.

5. Vai trò và giá trị văn hóa của gà móng

5.1 Biểu tượng của sự may mắn

Gà móng, với dáng đứng oai vệ, chân to vững chãi, được xem là linh vật mang đến sự vững bền và thịnh vượng. Nhiều gia đình chọn nuôi gà móng trong vườn như một biểu trưng cho tài lộc.

5.2 Xuất hiện trong mâm cỗ lễ

• Gà móng thường được dùng làm vật phẩm cúng tế vào các dịp lễ lớn.

• Mâm cỗ có gà chân voi được xem là cao sang, thể hiện sự trang trọng.

5.3 Giữ gìn bản sắc nông nghiệp Việt

Gà móng là minh chứng cho sự đa dạng di truyền vật nuôi bản địa, mang đậm dấu ấn của nông nghiệp truyền thống vùng đồng bằng Bắc Bộ.

6. Hướng phát triển bền vững cho giống gà chân voi

6.1 Phát triển thương hiệu “đặc sản Tiên Phong”

• Gà móng có thể trở thành đặc sản du lịch địa phương, thu hút du khách tham quan, trải nghiệm chăn nuôi.

• Kết hợp du lịch làng nghề, ẩm thực gà móng, góp phần tạo sinh kế bền vững.

6.2 Hỗ trợ người dân nhân rộng mô hình

• Nhà nước và địa phương cần hỗ trợ vốn, kỹ thuật, quy trình nuôi khoa học.

• Xây dựng mô hình HTX chăn nuôi gà móng, liên kết tiêu thụ đầu ra ổn định.

6.3 Bảo tồn gen quý hiếm

• Tiếp tục thu thập, lưu giữ nguồn gen gốc để phục vụ nhân giống.

• Kết hợp các viện nghiên cứu, trường đại học nông nghiệp trong công tác lai tạo và chống dịch bệnh.

7. So sánh gà móng với các giống gà quý khác ở Việt Nam

8.1 Gà móng luộc nguyên con

• Chọn gà trống tơ, luộc bằng nước giếng khoan, thả thêm gừng và nghệ tươi.

• Khi luộc xong, da gà óng ánh vàng, thịt dai mềm, ngọt đậm đà.

8.2 Gà móng nướng than hoa

• Ướp gà với ngũ vị hương, mật ong, tiêu sọ, nước mắm nguyên chất.

• Nướng chậm trên than hồng, lớp da giòn, thịt thơm, hương vị đậm đà.

8.3 Lẩu gà móng thuốc bắc

• Hầm gà với các loại thuốc bắc như: táo tàu, kỳ tử, đẳng sâm, hoài sơn…

• Món ăn vừa bổ dưỡng, vừa phù hợp làm món tẩm bổ sau ốm.

9. Kết luận: Gà móng – báu vật sống cần được gìn giữ

Trong bối cảnh hiện nay, khi nhiều giống gia cầm bản địa bị mai một, gà móng chính là niềm tự hào của nông nghiệp Việt Nam. Không chỉ là giống gà quý trong Sách Đỏ, mà còn là biểu tượng văn hóa – ẩm thực của người dân Bắc Bộ.

Để giữ gìn di sản này, cần sự chung tay của người dân, nhà khoa học và chính quyền địa phương, nhằm phát triển bền vững giống gà chân voi, không chỉ cho hiện tại mà còn cho thế hệ tương lai.